Czarno-biały łabędź

Jako że – odkąd nabawiłam się nieuleczalnej słabości do Billy'ego Elliota – uważnie śledzę filmy z Jeziorem Łabędzim w tle, nie odmówiłam sobie i Czarnego łabędzia Darrena Aronofsky'ego ;-)

Główna bohaterka filmu, Nina (w tej roli Natalie Portman) to młoda, wrażliwa baletnica, która marzy o zdobyciu głównej roli w Jeziorze Łabędzim. Całe jej życie skupia się wokół tej myśli – w infantylnym pokoju dziewczyny pozytywka wygrywa kompozycję Czajkowskiego,  słynny motyw z Jeziora jest dzwonkiem w jej telefonie itp. Szybko orientujemy się, że konkurencja w zespole teatralnym jest silna, reżyser spektaklu – wymagający, a źródłem dodatkowej presji staje się dla Niny matka – troskliwa i zaangażowana, ale przy tym nadopiekuńcza i apodyktyczna.

Scena po scenie, wokół przygotowań płochliwej Niny do roli narasta napięcie – potęgowane przez nową balerinę w zespole, Lily (Mila Kunis) – utalentowaną dziewczynę o silnej osobowości, przez niejasny wypadek Beth, artystki, która właśnie odchodzi na sceniczną emeryturę (bynajmniej się na to nie godząc; w tej roli Winona Ryder), przez kontrowersyjne metody pracy reżysera, Thomasa (Vincent Cassel)... Jesteśmy świadkami wewnętrznej walki Niny, która – dążąc do perfekcji za wszelką cenę – zaczyna tracić kontrolę nad sobą, doświadczać halucynacji i silnych lęków. Aronofsky snuje tę opowieść tak, by widz zastanawiał się, czy wizje dziewczyny są wynikiem jej lęków, czy też nad Niną wisi rzeczywiste zagrożenie...

Podobała mi się koncepcja kolorystyczna całości – zharmonizowana z narracją. W warstwie fabularnej Thomas powtarza Ninie, że jej występy są zbyt niewinne – że dziewczyna z łatwością wciela się w łagodnego białego łabędzia, ale namiętny czarny łabędź w jej wydaniu jest zbyt jałowy; jednocześnie bohaterka zmaga się z własnymi demonami – odkrywa w sobie odruchy i myśli, o których nie miała pojęcia. Ta dwoistość jest starannie wkomponowana w zdjęcia – ograniczone najczęściej do czerni i bieli. Biuro i mieszkanie Thomasa są zaaranżowane nowocześnie, z użyciem  designerskich detali – z których wszystkie są czarne lub białe. Miejsce, w którym Nina często doświadcza halucynacji – jej łazienka – mimo odmiennego stylu, utrzymana jest w tej samej kolorystyce. Stroje treningowe bohaterów, choć obejmujące różne fasony i tkaniny, mieszczą się zawsze w skali odcieni szarości – żadna dziewczyna nie przychodzi na trening choćby w niebieskim podkoszulku. Z pewnością symboliczna jest scena, w której Lily zabiera Ninę do klubu i tam wciąga ją w zakrapianą alkoholem imprezę – nieśmiała Nina, chcąc wyglądać atrakcyjniej, zakłada bluzkę Lily na własną – oczywiście: czarną na białą ;-) Napisy końcowe, zgrabnie wystylizowane, dopełniają całości – bazując na kontrastowym ujęciu czarnego pióra na białym tle – itp. Jestem pewna, że wątek kolorystyczny zostanie przeanalizowany przez wielu studentów filmoznawstwa, szukających pomysłu na pracę semestralną* :-)

Całość zrealizowana jest z rozmachem, okraszona piękną scenografią, umiejętnie żonglująca motywami muzycznymi i tanecznymi, nasycona też efektami specjalnymi (te, przyznaje, dla mnie były zbędne – jestem w stanie wyobrazić sobie przerażające omamy bez dosłowności, a efekciarskie wtręty kojarzyły mi się z gniotem wszech czasów ;-) Film jednak z pewnością nie jest przeestetyzowany, balet w ujęciu Aronofsky'ego to nie – zachwycająca dziedzina sztuki, lecz raczej – mordercza praca, przeciążone stawy, strzykające kostki i krew z nosa. Przy okazji warto zauważyć, że twórca celnie zobrazował środowisko ludzi owładniętych żądzą sukcesu i zmagających się z ogromnym wysiłkiem fizycznym i stresem.

Jednak Czarny łabędź jako historia oparta – jak by nie było – głównie na subtelnościach psychologicznych, nie wciągnął mnie bez reszty ani nie zachwycił wiarygodnością. W przypadku _treści_ filmu czarno-biała koncepcja okazała się więc słabością ;-) – nie sądzę, żebym wracała do tego obrazu myślami. Sam motyw rozważań, czy zagrożenie jest realne, czy też dowodzi obłędu, również jest dość wtórny i w wydaniu Aronofsky'ego nie urzekł świeżością. Ogólnie więc – niezły film, ale bez rewelacji.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

* Równie wdzięcznym motywem jest zresztą lustro – najpierw będące dowodem halucynacji bohaterki (Nina z trwogą odkrywa, że własne odbicie nie jest jej posłuszne), później – stające się narzędziem dramatycznych działań...